Fizyka dla każdego

ENERGIA i POTENCJA.

Ponieważ naturę formy stanowi działanie, Arystoteles charakteryzował ją jako energię (eregyeta, po łac. actus, stąd też "aktem" zwana). Ponieważ zaś forma jest istotnym składnikiem bytu, więc energia, aktywność, działanie stanowią istotę bytu. "Jest" to nie znaczy "zajmuje przestrzeń", lecz znaczy "działa". Nie była to koncepcja całkowicie nowa: już u hilozoistów to tylko uchodziło za zasadę przyrody, co jest siłą. Ale dopiero Arystoteles wyraźnie sformułował energetyczną koncepcję bytu.

Jeśli forma jest energią, to czymże jest materia? Jest potencją wyraz o dwóch znaczeniach: siła i możność; po łac. potentid), bo potencja jest przeciwieństwem i uzupełnieniem energii. W przeciwieństwie do siły działającej jest dyspozycją. To pojęcie potencji było również tworem Arystotelesa. Było oparte na wewnętrznym doświadczeniu siły, które Arystoteles zobiektywizował, zastosował do zjawisk materialnych i wprowadził do inwentarza pojęć filozoficznych.

Przy pomocy pary pojęć "energia i potencja", a także równoległej pary "forma i materia", Arystoteles rozwiązywał różnorodne zagadnienia; tłumaczył zarówno proces stawania się, jak i gotowe wytwory tego procesu, stanowiące rzeczywistość. Stawanie się pojmował jako aktualizowanie potencji, a rzeczywistość - jako potencję już zaktualizowaną, której proces stawania się doszedł już do swego kresu. Np. rośniecie rośliny jest aktualizowaniem ("energią") potencji zawartej w nasieniu, dojrzała zaś roślina jest tej potencji zaktualizowaniem zupełnym, czyli, jak to nazywał Arystoteles, "entelechią".

Władysław Tatarkiewicz, Historia filozofii, Tom I, Filozofia starożytna i średniowieczna, PWN 1999 Warszawa.

Opracowanie - dr Andrzej Karbowski